HİTİTLER DÖNEMİ

M.Ö. 2. Asırda Orta Anadolu’da bilhassa Kızılırmak bölgesinde yerleşen Hititler, M.Ö. VII. Asra kadar nüfuslarını korumuşlardır. Eski Hitit devleti 1.Tuthalya tarafından ele geçen vesikalardan anlaşılmaktadır.

1.Labarna’nın krallığı zamanında devlet sağlam bir teşkilatla hudutlarını genişletmiştir. Bu zamanda kendisine Hattuşaş’ı merkez yapmıştır. 1.Hattusilis, Hitit devleti içindeki asayişi sağladıktan sonra Önasya Devletlerini sınırları içine katmayı düşündü. Bu düşünce ile Ceraplus(Kargamış), Urşu(Urfa) gibi Güney Anadolu şehirlerini zapt ettiği ve Halep üzerine sefer yaptığı bilinmektedir. Halep seferi başarısızlıkla sonuçlanınca 1.Mursilis tekrar Halep üzerine sefer yapmak istiyordu. Bu sırada Halep krallığında 2. Hammurabi bulunuyordu. Halep krallığı üzerine yürüyen 1. Mursilis krallığı ortadan kaldırınca Babil yolu da kendisine açılmış oluyordu. Labarna’dan Mursilis’e kadar olan o zamanda Hitit devleti büyük bir gelişme göstererek Kuzey Suriye’yi hakimiyetleri altına almışlardı. Bu sırada Hattuşaş’ta başgösteren karışıklıklar neticesinde 1. Mursilis öldürülmüştü. Mutavalli zamanında Amurru(Suriye) krallığı hititlere karşı olan vergi borcunu ödememesi ve Mısırlılar tarafına geçmesi Mısırlılarla Hititlerin arasının açılmasına sebep olmuştur. Mutavalli’den sonra kral olan 3.Hattusilis devrinde (M.Ö.1287-1244) Hitit devleti en parlak devrini yaşamıştır.

Suppililuliuma zamanından itibaren fetihlerin meyveleri bu devirde toplanmıştır. Bundan dolayıdır ki 3.Hattusilis devrine Hitit tarihinin altın çağı denilmiştir. Hattusilis daha çok güneye önem vermiştir. Gayesi güneyin ticaret yolunu ellerinde tutmak istemesidir. Fıraktın, İmamkulu, Taşçı, abideleri gerekse bu bölgelerdeki iskan yerlerinin bolluğu Develi’nin Hititler devrinde önemli bir yerleşme merkezi olduğunu doğrulamaktadır. Bu bölgede bir çok hitit yazıları bulunmuş ve okunmuştur. Bittel Fıraktın ile Gezbel arasındaki kaya anıtlarının bolluğundan bahsederken, Tahsin ÖZGÜÇ de Taşçı, Çukuryurt, Ayşepınar köyleri arasında 5 iskan yerine rastlanmıştır. 50-75 m. Çaplı olan bu küçük köyler 2-3 yapı katlarını ihtiva etmektedirler. Fıraktın kaya abidelerinin tabanında M.Ö. üç bine tarihlenen çanak-çömlekler toplanmıştır.

Hititler maden işletmesine önem vermişlerdi. Bilhassa 3. Hattusilis (1280 M.Ö.) kendisine kıymetli madenlerden gönderilmesini istiyen Fravun’a verdiği cevapta henüz madenlerin hazır olmadığını çıkarıldığı zaman gönderileceğini, şimdilik demirden kabzası bir kılıç göndereceğini bildirmişti.

FİRİKLER DÖNEMİ

M.Ö. 1200 yıllarında Yeni Hitit krallığı yıkıldıktan sonra Anadolu’da genel bir hakimiyet ancak Frikler tarafından kurulmuştur. Frikyalılar sınırlarını Kızılırmak, Konya dolayları ve Menderesin yukarı yatağına kadar olan kısmını içine alan bir devlet kurmuşlardı. Kendilerine hükümet merkezi olarak Gordion’u seçmişlerdi. Daha sonraları da Kappadokya’nın da büyük bir kısmını hakimiyetleri altına alarak hudutlarını genişletmişlerdir. Frikyalılar zamanında Kızılırmak ve özellikle Fıraktın bölgesi önemini korumuştur. Bu bölgedeki araştırma ve kazılarda Frikyalılara ait çeşitli eserler bulunmuştur. Fraktın höyüğünün ikinci katında frikyalılar devrine ait bina kalıplarına rastlanmıştır. Bu binalarda kerpiç ve hatıl kalıntılarına tesadüf edilmiş, binanın üst kısmı ise yangın geçirmiştir. Doğuda Önasya’nın idaresi altına alan Asurlar batıda ise Frik krallığını tanımamakta olan Lidyalılar M.Ö. 8. Asırda Frikyalılar için büyük tehlike arz ediyordu. Frikyalılar hakimiyetine ne Asurlular ne de Lidyalılar son verdiler. Kuzeyden gelen Kimmerilerin ihtilalarına karşı koymak isteyen Frik kralı Midas mâğlup olunca üzüntüsünden kendi canına kıydı. 

ROMA DÖNEMİ

 

Develi büyük Kappadokya toprakları içinde önemli bir yer tutmuştur. O devirde bu bölgeye Gabdonya denilmekteydi. Ziraat ve sulama işlerinin de çok muntazam ve teşkilatlı olduğu anlaşılmaktadır. Sultan Sazlığı bataklığı ortalarında o devre ait olduğu sanılan yol ve kanallar hala görülmektedir. Gerek Elbizden Gereme’ye gerekse İlipınar’dan Reşadiye’ye kadar olan alanda bir çok harabelere rastlamak mümkündür. Fraktın höyüğünde yapılan sondajlarda Roma devrini temsil eden kültürün üç safhalı olduğu tespit edilmiştir. Bunlardan birinci safhada; köşeleri kesme, temel ve duvarları tuğla boyundaki düzenli taşlarla örülen monimental bir bina temsil edilmektedir. Bina çevrede görülen evler gibi tamamen taştandır. Höyüğün bu devride bir şehir olduğu görüşünde bir inşa edilmiş bu harabenin üstü ise aynı çağın mezarlığı olarak kullanılş-mıştır. Mezarlar sanduka biçiminde iki üç kesme taştan yapılmıştır. Bizanslılar zamanında ise bölge önem ve değerini korumaya devam etmiştir. Bilhassa hristiyanlığın ilk yayılma yıllarında önemini daha da arttırmıştı. Seyyah Ö.M. Rinner’in bildirdiğine göre cicero Develi Ovasında ordugah kurarak Kappadokya Develi’nin eski Tyna bir kısmı ise Sbitra Nora harabeleri üzerinde kurulduğunu yazarlar. 

SELÇUKLULAR DÖNEMİ

Bizans zamanında da bölge önemini korumaya devam etmiştir. Özellikle Hıristiyanlığın ilk yayılma yıllarında önemini daha da arttırmıştır. Romalılardan sonra Bizanslılar Hıristiyanlığı yaymak için geldikleri, Erciyes’in güney eteklerindeki Gereme’yi dini bir merkez haline getirmişlerdir. Bu döneme ait Gereme’de şehir kalıntıları, Panagia Kilisesi, Çanlı Kilise, hamam, saray ve birçok yapı kalıntısına rastlanmaktadır.

Bizans İmparatorluğu sınırları içinde bulunan Anadolu toprakları, daha hicretin ilk asrından beri İslam orduları için zengin ve cazip bir ülke olmuştur. Bu sebepten dolayı İslam orduları Anadolu’ya birçok sefer düzenlemişlerdir. İslam ordularının bu seferler esnasında takip ettikleri üç yol vardı. Bu yollardan biri Kayseri’den geçmekteydi.

M.S.805-806’da Bizans İmparatoru Nikapheros’un yıllık vergi ve harçlarını vermemesi üzerine bizzat Harun Reşid büyük bir ordu ile Kayseri ve çevresini zapt etmiştir. Yüz altmış sene kadar Abbasilere bağlı kalan Kayseri ve civarı, 968 tarihinde Bizans İmparatoru Fokos tarafından tekrar Bizans topraklarına katılmıştır.

Bizans kralı II. Basileıos döneminde (1021) Van’ın Vaspurakan denilen bölgesinden sürülen Ermeniler Develi (Gabadonia) ve çevresine yerleştirilmişlerdir. Kayseri ve çevresinin Türk hâkimiyetine geçmesi Selçuklular zamanında Türklerin büyük gruplar halinde Anadolu’ya girmesinin ilk zamanlarına rastlar. Selçuklu Devletinin kurulmasından itibaren Türkmenler daimi bir akış halinde Anadolu’ya girmişler ve kendileri için henüz yeni olan bu ülkenin doğu ve orta kısımlarına doğru yayılmaya başlamışlardır. Nitekim 1064 yılında Antalya çevresini ele geçiren Türkmenler Kayseri’ye kadar gelmişlerdir. Anadolu’nun kuzey bölgelerinde, Emir Sabuk’un komutasında hareketine devam eden Selçuklu birlikleri, Bizans kumandanları Atom ve Ebu Sehl’in yönetiminde bulunan Sivas üzerine 1051 tarihinde yürümüşlerdir. Bizanslı yöneticiler şehirden kaçarak Develi’ye gelmişlerdir. Daha sonra Orta Anadolu’ya yayılan Türkler, 1067 de Kızılırmak vadisini takiple Kayseri’yi fethetmişlerdir. 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’nun kapıları Türklere tamamen açılmış ve Sultan Alparslan ölümünden kısa bir süre önce, meşhur Selçuklu emirlerini Anadolu’ya göndererek Anadolu’nun fethedilmesini emretmiştir. Bu emirlerden Danişmend Ahmet Gazi’ye (1071–1105) Tokat, Amasya, Sivas, Kayseri, Zamantı, Develi ve çevresini fethetme görevi verilmiştir.1079 tarihinde Selçuklu ordusundan kaçan Bizans İmparatoru I. Alexios da Develi Kalesi’ne sığınmak zorunda kalmıştır. Oğuz boylarından Develioğulları aşireti de Malazgirt zaferinden sonra Danişmentliler’le birlikte gelerek bugünkü Yukarı Develi’ye yerleşmişlerdir.1107–1110 yılları arasında hükümdarsız kalan Anadolu Selçukluları Haçlılar ile Bizanslıların saldırıları sonucu Orta Anadolu’ya çekilmişlerdir. Bu dönemde Ermeniler, Türk köy ve şehirlerine saldırmaya başlamışlardır. 1155 tarihinde Ermeni orduları Develi’ye gelerek burayı yağmalamışlardır. Ermenilerin bu saldırıları Halep-Kayseri arasındaki kervan yolunun emniyetini tehlikeye sokmuştur. Gıyasettin Keyhüsrev 1209’da Ermenilerin üzerine yürüyerek Ermeni kralı II. Leon’u esir almış ve Ermenilerle barış imzalamıştır.1220 yılında Selçuklu tahtına geçen II. Alaaddin Keykubat, 1225 yılında tekrar Kilikya Ermeni Krallığı üzerine sefer düzenlemiştir. Halep ticaret yolunu denetim altına almak için düzenlenen bu sefer esnasında orduların bir kısmı Develi üzerinden gönderilmiştir.

Alaaddin Keykubat döneminde doğuda beliren Moğol tehlikesi, alınan bütün tedbirlere rağmen durdurulamamış ve II. Keyhüsrev’in saltanatı zamanında 1243 yılında Moğollarla yapılan savaş sonucunda Selçuklular yenilmiştir. Bu yenilgiden sonra Anadolu da bir buhran dönemi yaşanmaya başlamıştır. Özellikle II. İzzeddin Keykavus (1246-1262) ile kardeşi IV. Rükneddin Kılıçarslan (1256-1257) arasında başlayan taht kavgası bu buhranı daha da arttırmıştır. Moğol hükümdarının gönderdiği bir ordu II. İzzeddin Keykavus’u tahttan uzaklaştırmış ve tek başına saltanata geçen IV. Rükneddin Kılıçarslan Kastamonu, Aksaray ve Develi’nin gelirlerini Moğol hükümdarı adına Tacettin Mutez’e vermiştir Konya’dan ayrılmak isteyen Sultan IV. Rükneddin sarayın kiler sorumlusu vasıtasıyla Develi ve Kayseri subaşısına bir mektup göndermiştir. Develi ve Kayseri subaşısı cevaben kendilerinin hemen Kayseri’ye gelmelerini istemişlerdir. Develi subaşısı Kemaleddin Kaymazoğlu Nüsrettin ve Kayseri subaşısı Samsamuddin, Ürgüp üzerinden gelen Sultanı, Develi’de karşılamışlar ve kendisine biat ederek adına para bastırmışlardır. Sultan IV. Rükneddin Kılıçarslan’ı Kayseri’ye getirerek tahta çıkarmışlardır. Daha sonra IV. Rükneddin Kılıçarslan ile II. İzzeddin Keykavus arasında yapılan savaşta Rükneddin Kılıçarslan yenilmiş ve Develi’den Sis’e doğru giderken Türkmenler tarafından yakalanıp Kayseri’ye götürülmüştür. Rükneddin Kılıçarslan Sultan II. İzzeddin Keykavus tarafından Burgulu Kalesi’ne tutsak edilmiştir. II. İzzeddin Keykavus 1254’te kardeşinin Develi’de para bastırmasının üzerine kardeşini saf dışı bıraktıktan sonra, 1257 yılında Develi’de kendi adına gümüş para bastırmıştır.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin 1308’de yıkılmasından sonra Anadolu bir dönem Moğol hâkimiyeti altında kalmıştır. Moğollar’ın Umumi valisi sıfatıyla vazife yapan Çobanlı Emir Temurtaş, 1327’de Türkmen beyleri ile yaptığı savaşta başarısızlığa uğramıştır. Aynı zamanda babası Emir Çoban’ın, Ebu Sait Bahadır Han (1316–1355) tarafından öldürüldüğünü haber almasından dolayı, canından endişe duyarak Mısır Memluklu Sultanlığı’na sığınmak üzere Kayseri’den ayrılmıştır. Yerine kayınbiraderi Uygur Türk’ü Emir Eretna’yı (1327-1352) vekil olarak bırakmıştır. Böylece İlhanlılar tarafından Anadolu valisi olarak göreve getirilen Emir Eretna, askeri ve siyasi dehasıyla kendisini Ebu Said Bahadır Han’a kabul ettirmiş ve Ebu Said Bahadır Han’ın ölümünden sonra da bağımsız olarak bölgede hüküm sürmüştür. Yarım yüzyıl Anadolu’nun büyük bir bölümüne, önce Sivas sonra da Kayseri merkez olmak üzere hâkim olan Eratnalılar, Türk milleti tarafından takdir edilerek Türkiye tarihinin Beylikler Döneminde önemli bir devlet olmuştur. Anadolu’daki siyasi kontrolü sağlayan Eretnalılar, elli yıllık hâkimiyetleri süresince Anadolu’nun pek çok şehrinde para bastırmış ve birçok mimari eser vücuda getirmişlerdir. Develi’de (Yukarı Develi) bulunan Şeyh Ümmi Zaviyesi bu döneme ait olan fakat günümüze ulaşamayan eserlerdendir.

Eretna hâkimiyetinin 1365 yılından sonra zayıflaması ve Kadı Burhaneddin’in Eretna hükümdarı Mehmet Bey’i öldürmesiyle (1381) bölgedeki Eretna hâkimiyeti son bulmuştur.

Kayseri, Kadı Burhaneddin yönetimi altına girmeden önce Karamanoğulları'nın valisi Cüneyd’in (1388) yönetimi altındaydı. Kadı Burhaneddin, Kayseri’yi almak için Develi Kalesi hariç çevredeki bütün kaleleri ele geçirmiştir. Kayseri’yi alabilmek için Develi Kalesi’nin alınması gerektiğini iyi bilen Kadı Burhaneddin, Develi Kalesi’ni kuşatmıştır. Bu kuşatma esnasında kardeşi ile giriştiği taht kavgasını kaybeden Dulkadıroğulları beyi Selvi Bey Develi Kalesi'ne kaçmış ve Kadı Burhaneddin’e karşı Cüneyd ile işbirliğine girmiştir. Birkaç gün süren şiddetli savaştan sonra kale alınmış ve Kadı Burhaneddin Develi Kalesi’ni Feridun’a bırakarak Kayseri’ye geçmiştir. Kadı Burhaneddin, bölge üzerindeki hâkimiyetini sağladıktan sonra Develi’deki Türkmenleri Kayseri havalisine iskân ettirmiştir. 1381-1397 yılları Kayseri, Sivas ve Develi Kadı Burhaneddin Ahmet tarafından idare edilmiş ve bu döneme Kadı Burhaneddin dönemi denilmiştir. 1398 yılında Yölük Osman Bey tarafından Sivas Kalesi önünde Kadı Burhaneddin öldürülmüştür. Sivas’ta toplanan devlet yöneticileri Yıldırım Beyazıd’a müracaat ederek ülkelerini Osmanlılara teslim etmişlerdir. Yıldırım Beyazıd’ın Timur’la yaptığı Ankara Savaşı’nı kaybetmesinden sonra Anadolu’daki Türk birliği bozulmuş ve Timur tarafından Anadolu Beyliklerine toprakları geri verilerek, Develi Karamanoğulları’na bırakılmıştır. Bu dönemde Eretna beylerinden Ermenistan’a kaçan ve sonradan birleşen Ertena Beğ bin Mehmet bin Ertena’nın iki oğlu, Esen ile Kadı, Karamanoğulları kontrolündeki topraklarını almak için Ermenilerden oluşan bir orduyla Niğde, Develi ve Kayseri’ye saldırmışlar, bu bölgeyi bir müddet ellerinde tutmalarına rağmen başarısız olmuşlardır. Ayrıca Şikari, Develi Ovası’nda bu orduların büyük bir yağma yaptıklarından da bahsetmektedir. Bir müddet Karamanoğulları yönetimi altında kalan Develi, 1432 yılında Karamanoğlu Nasireddin Mehmed’in Antalya kuşatması esnasında öldürülmesini fırsat bilen Dulkadıroğulları beyi Hasan Bey tarafından ele geçirilmiştir. Daha sonra Karamanoğlu İbrahim Bey 1435’te Dulkadıroğulları beyi Nasireddin Mehmed Bey’i yenerek Develi’yi tekrar ele geçirmiştir.

OSMANLILAR DÖNEMİ

Fatih Sultan Mehmet zamanında Karamanoğulları ortadan kaldırılarak (1474) Develi, Osmanlı Devleti’nin egemenliği altına girmiştir. Fatih’in Develi’yi ele geçirmesine halk isyan etmiş, bu isyan üzerine Fatih Sultan Mehmet, Develi Kalesi’ni yıktırmış, Develioğulları aşiretini de parçalayarak çeşitli illere iskân ettirmiştir. Osmanlılarla iyi ilişkiler içerisinde bulunan Dulkadıroğulları, II. Beyazid dönemine kadar Kayseri ve civarında varlıklarını sürdürmüşlerdir. Hatta öyle ki Osmanlılar tarafından ilk sancak beyi olarak bölgeye, Dulkadıroğulları beyi Şahsuvar Bey atanmıştır. Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nde bulunan Kuyud-ı Kadime Arşivi’nin 564 numaralı ve 1476 tarihli Karaman Eyaleti’ne ait defterlerde Karaman Eyaleti, Fatih Sultan Mehmet döneminde on bir vilayet ve iki nahiyeye ayrılmıştır. Bu nahiyelerden bir tanesinin Develi olduğu tespit edilmektedir. Osmanlı döneminin başlarında Ürgüp’e bağlı bir nahiye merkezi olarak görünen Develi, 1502 yılında Karahisar-i Develi adıyla anılan bir kazanın kurulması ile bu kazaya bağlanmıştır. Nahiye durumunda olan Develi’de bu dönemde “Kara Bey Mescidi mahallesi” ve “Aylu-gem (Halil) Mescidi adlı iki mahalle bulunmaktadır: Develi Nahiyesi, 1502’de 24 köy, 26 mezra, 1518’de 12 köy ve 30 mezra, 1522’de ise 23 köy 29 mezradan oluşmaktadır. 16.yy başlarında Develi’nin kuzey yamacında bulunan Everek bir köy durumundadır. 1500 yılında köyde hayvancılık yapılmakta olup, köyde sekiz ay çalışan bir değirmen bulunmaktadır. 1502 tarihinde Develi nahiyesinde 21 köy mevcuttur. Bunlardan Kâfir Everek* ve Zile köylerinde gayrimüslimler ikamet ederken, Fenese* ve Müslüman Everek* köylerinde halk karışık olarak iskân edilmiştir. Bu iki köyün ortak özelliği ise 1522 yılına gelindiğinde gayrimüslim halkın bu köylerde ikamet etmemesidir.

Develi, II. Beyazıd ve Yavuz Sultan Selim dönemlerinde de Karaman eyaletine bağlı bir nahiye durumundadır. 1584 yılında Niğde Sancağı’na bağlı bir kaza haline getirilmiştir.

Genel olarak Osmanlı Devleti’nde birlik ve düzenin bozulmasına paralel olarak, 17 ve 18. yy’lerde bölgede ciddi ayaklanmalar yaşanmıştır. Ayaklanan aşiretlerin büyük bir çoğunluğu özellikle Yahyalı civarından güney illerine sürülmüş başka bölgelerde zorunlu iskâna tabi tutulmuştur. Develi, Tanzimat’ı müteakip 1856 yılında bucak merkezi haline getirilmiştir. XIX. yy ortalarında yani 1856–57 yıllarında Kayseri, Karaman Eyaleti’nden ayrılarak Bozok Eyaleti’ne bağlanmıştır. Bunun üzerine Kayseri’ye bağlı olan Develi’de bu tarihte Bozok Eyaleti’ne bağlanmıştır. Yine bu tarihte Kayseri Sancağı; İncesu, Develi, Karahisar-ı Develi, Sarıoğlan, Zamantı ve Köstere olmak üzere altı nahiyeden ibarettir. 1864’te eyaletler kaldırılıp vilayetler kurulunca Develi, Ankara Vilayeti Kayseri Livası’na bağlanmıştır. 1870’te Everek ilçe merkezi haline getiriliyorsa da ismi değiştirilmeyerek Develi olarak adlandırılmıştır.

1894-1895 tarihli Develi Şer’iyye Sicili'ndeki birçok belge “Ankara Vilayet dahilinde Kayseriye Sancağı’na muzaf Develi Kazası ...” şeklinde başlamaktadır. Bu da 1876 tarihinde Develi’nin Kayseri sancağına bağlı bir kaza merkezi haline getirildiğini göstermektedir.

XX. yy’da Develi ve çevresindeki en önemli hadise Ermeni hadisesi ve buna bağlı olarak Haçin olayıdır.

1878 Osmanlı–Rus savaşı sonunda Rusların teşvik ve himayeleri ile kurulan Ermeni cemiyet ve komiteleri Osmanlı Devleti’ni içten yıkmak üzere görevlendirilmişlerdir. Bunların Anadolu’daki merkezlerinden bir tanesi de Develi’dir. Bunun sebebi Develi’nin hem Doğu Anadolu’ya hem de Güney Anadolu’ya yakın bir merkez olmasıdır. Ermeni ihtilal komitelerinden Hınçak ve Taşnak cemiyetleri, ileride Türklerle yapılacak çarpışmalarda kullanmak üzere büyük ihtiyaç duydukları bombaların üretimini Develi’de yapmayı uygun görmüşlerdir.

Birkaç yıllığına Develi Ermenilerinden Amerika’ya bomba tahsiline gönderilen Kevork Elekçıyan, 1913 yılında Everek’e dönmüştür. Everek’te Kevork’un evinde bulunan imalathanede bomba üretimi esnasında Kevork’un yaptığı bir bomba elinde patlamış, bu hadisenin Kayseri’de duyulmasından sonra Ermeni evlerinde arama yapılmış ve birçok bomba ve bomba yapımında kullanılan teçhizat ele geçirilmiştir. Fakat Ermeniler böyle bir aramayı önceden tahmin ettikleri için birçok bombayı evlerinin gizli bölmelerine saklamayı başarmışlardır. Ermeniler Fransızlarla ortak hareket ediyorlardı. Fransız işgal kuvvetlerinin Develi’nin 20 km. kadar yakınına gelerek Zamantı suyunu sınır olarak ilan etmeleri Atatürk’ün dikkatini çekmişti. M. Kemal Paşa, Kılıç Ali Bey’i bu lüzum üzerine Develi’ye, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyet¬-i Heyeti Temsilcisi olarak göndermiştir. Develi’ye gelen Kılıç Ali Bey, Erzurum ve Sivas kongrelerinde alınan kararları anlatarak, Mustafa Kemal’in pek yakında bölgeye büyük bir askeri kuvvet yollayacağını bildirmiş, halktan bu harekete destek vermesini istemiştir. Develi Kaymakamı’nın yardımları ile Kılıç Ali Bey halkı Ermenilere karşı teşkilatlandırmaya başlamıştır. Bu arada Ermeniler Haçın’de yedi Develiliyi boğazlarını keserek katletmişlerdir. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti daha fazla beklemenin yaratacağı tehlike ve sakıncaları tahmin ederek Kilikya Kuva-i Milliye Kumandanı Doğan Bey’i harekete geçirme kararını almıştır.

Gerekli asker ve silah toplandıktan sonra, Haçin’e taarruz emri 6 Nisan 1920 de verildi. Kayseri İntikam Alayı’nın da bölgeye gelmesi ile Haçın ele geçirildi. Haçın’de sağ kalan Ermeniler, Develi’ye gönderilmişler ve bunların korunmasını bizzat Develi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üstlenmiştir. Bu uygulamayla Türk milleti bir kez daha ne kadar aziz bir millet olduğunu ispatlamıştır. Develi’de Ermeniler dışında Rum azınlıklar da yer almaktaydı, fakat onlar Ermenilere karşı Türkleri desteklemişlerdir. Rumlar, 1920’de yapılan nüfus mübadeleleri ile Trakya Türkleriyle değiştirilerek Develi’den ayrılmışlardır. Develi’de bulunan Ermeni azınlık ise Halep, Suriye ve Şam’a gönderilmiştir.

 CUMHURİYET DÖNEMİ

1918 yılında imzalanan Mondros müzakeresi ile Osmanlı imparatorluğunun sonunun geldiği açıkça belli oluyordu.

Bu antlaşma ile Türk milletinin bütün hakları elinden alınıyor, Türk orduları dağıtılıyor,silah ve cephanelerine el konuyordu. Serv anlaşmasıyla da Osmanlı imparatorluğu emperyalistlerce paylaşılmıştı. Adana, Gaziantep ve Maraş yöresini işgal eden Fransızlar develiye çok yaklaşmışlardı.

Develinin düşmesi düşmana büyük bir hareket sahası kazandıracak, işgal sahasını daha da genişleteceklerdi.Halk tedirgindi. 19 mayıs 1919 atılan kıvılcım yurdun her yanında olduğu gibi Develi’de de bir alev olacaktı. İlk zamanlarda az olan mücadele taraftarları daha sonradan bir çığ gibi büyüyecekti.

Kuvayı Milliye'nin Develi'de kurulması için Mustafa kemal paşa 1919 da kılıç Ali beyi develiye gönderdi.Kılıç Ali, yapılan toplantılarda, memleketin durumunun kötü olduğunu, heyeti temsiliyenin Sivas da aldığı kararı okuyarak, halkın düşman istilasına karşı hemen teslim olmayarak, silahlanıp düşmana karşı çıkmalarını, Mustafa Kemal paşanın buraya büyük bir kuvvet göndereceğini anlattı.Kılıç Ali Develi’den ümitle ayrıldı.

Atatürk ün emriyle Güney bölgesinde Kuvayı Milliye teşkilatını kurmak üzere Osman Tufan Bey ve Kemal doğan görevlendirildi.Develi Kuvayı milliyecileri kendilerine birer takma ad bularak mücadele çalışmalarını daha da artırdılar.Bu kuvayı milliyecileri arasında; belediye reisi kamberli Osman efendi(Öz demir oğlu yaşar), Yedek subay traşzade Osman(coşkun Osman bey), yedek subay veli çakı oğlu(civan bey), yedek subay hadi bey(Erdoğan bey), yedek subay Niğdeli Enver bey(Abbas bey) takma adlarını alarak çalışmaya başlamışlardı.

Haçın taarruzundan önce Kazan Oğlu Doğan Bey emrinde bulunan milis kuvvetlerine müfreze komutları tespit etmişti.Çoğu develi’ li olan Bu kumandanların başlıcalar; a) Yedek Subay Osman Coşkun Bey, b) Yedek Subay Hadi Erdoğan Bey, c) Yedek Subay Enver Abbas Bey, d) Yedek Subay Yakup Arıkan Bey, e) Yedek Subay Civan Bey, f) Yedek Subay Emin Develi Oğlu Bey, g) Yedek Subay Ali Rıza Madazılıoğlu Bey, h) Yedek Subay Tahsin Aksu Bey, i) Yedek Subay Ali Develi oğlu Bey, 16 Ekim !920 de Haçın düşmandan kurtarıldı. Taarruzdan Şehit Düşen Yedek Subay Saim’ in ismi buraya verilerek “Saimbeyli” olarak değiştirdi.

Develi'liler Kurtuluş Savaşı'nda haksızlığa tahammül edemeyerek toprakları üzerinde düşman çizmesi altında inlememek için kendilerine düşen görevleri başarı ile yerine getirmişlerdir.

                     Kaynak :   Develi Kaymakamlığı İnternet Sitesi 
DEVELİ

Coğrafi Konum: Develi İç Anadolu Bölgesi'nin Orta Kızılırmak Bölgesi'nde Kayseri iline bağlı bir ilçedir.38-27 kuzey enlem 33-17 doğu boylamında bulunmaktadır. Erciyes Dağı'nın 6 km güneydoğusunda kurulmuştur. Develi'nin bugünkü sınırları doğuda Kayseri'nin Tomarza, Adana'nın Tufanbeyli, güneyinde Adana'nın Feke ve Saimbeyli, Kayseri'nin Yahyalı, batısında Yeşilhisar, kuzeyin de ise Kayseri ili ile sınırlandırılmıştır. Develi'nin şu anki yüzölçümü 2003 km2 denizden yüksekliği 1150 m dir.

Bitki Örtüsü ve İklim: Develi kendine has bir bitki örtüsü özelliği gösterir. Su ve dere kenarında söğüt ve kavak ağaçları, diğer yerlerde kurak ot toplulukları ve çalılara rastlanmıştır. İlçe ve köy çevresinde bağ ve bahçeler önemli yer tutar. Develi Belediyesi'nin gayretleriyle Karaağıl, Gulugulu, Örentepe mevkilerinde ağaçlandırma çalışmaları yapılmaktadır. Eski devirlerden çok yakınlara kadar ormanlarla kaplı olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Ünlü coğrafyacı STARABAN Erciyes ve eteklerinin ormanlarla kaplı olduğunu söylemektedir.
Develi'de iklim step iklimi özelliği gösterir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve karlı geçer. Develi bir nevi kapalı havza konumunda olduğundan İçanadolu'nun en çok yağış alan yerlerindendir.

Coğrafik Oluşumlar:Develi'nin başlıca akarsuları Pınarbaşı ilcesinden doğan ve de Akdenize dökülen Zamantı Irmağı, suyu bağ ve bahçe sulamada kullanılan Develi Çayı(Fenese Suyu), içme suyu ve bağ-bahçe sulamada kullanılan Elbiz ve de Köşkpınar kaynak sularıdır.
Gölleri ise Develi ile Yeşilhisar arasında Develi ovasının ortasında bulunan Kurbağa gölü, çok geniş bir alana yayılan ve Sindelhöyük kasabasında bulunan ve Türkiye'nin sayılı kuş cennetlerinden biri olan Sultan Sazlığı'dır
Develi civarında bulunan dağlar ise Erciyes Dağı (3917 m), Karasivri Dağı (2350 m), Büyük Katın(2600 m), Bakırdağı (2462 m), Göğtepe ve Sümengen Dağlarıdır.
Develi Ovası 1000 km2 den fazla olan yüzölçümü ile İçanadolu Bölgesi'nin en geniş ovalarından biridir.
Tarım ve Hayvancılık: Develi'nin yüz ölçümü 195000 hektar olup bu arazinin 70000 hektarı mera, 80000 hektarı tarla, 15000 hektarı orman, 15000 hektarı çayır ve 15000 hektarı ise daglarla kaplıdır. Ekilebilen arazilerde başlıca; buğday, arpa, çavdar, yonca, kurufasulye, şekerpancarı, nohut, ayçiceği, patates yer almaktadır.
Develi ekonomik tarım ve hayvancılık yönünden ağırlıklı olduğundan, köy ve beldelerde hayvancılık; at, süt,yapağı ve yumurta ağırlıklıdır.
Tarihçe: Develi'de yapılan araştırmalar neticesinde M.Ö: 2500-2000 yıllarında yaşayan uygarlıkların eserlerine rastlanmıştır. Bakırçağı 'nda (Bronz Devri) önemli bir iskan ve yerleşim yeri olduğu, daha sonra da sıra ile eski Hitit Devleti, Genç Hitit Devleti, Frigler, Kimmeriler, merkezi Mazaka (Kayseri) olan Büyük Kapodokya egemenliği altında bulunduğu yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır. 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Oğuz Boyları'ndan Develioğulları aşiretinin buraya gelerek buraya yerleştiği bilinmektedir. Selçuklular ve Karamanoğulları'ndan sonra Develi Fatih Sultan Mehmet tarafından 1474 yılında Osmanlı topraklarına katıldı. Selçuklu'ların uç beylerinden olduğu söylenen iri yapılı, kuvvetli Dev Ali ismindeki bir kahramanın efsaneleşen adının zamanla Develi olarak değiştiği, ayrıca Oğuz boylarından Develüoğuları'ndan da Develi isminin alındığı söylenmektedir. Eski kaynaklarda Develü iken harf devriminden sonra Develi haline gelmiştir. Sırası ile Konya, Niğde, Yozgat dolaylı olarak Ankara ve son olarak da 1870 yılında Kayseri iline bağlı bir ilçe haline gelmiştir.
Tarihi ve Turistik Yerler: Şıh Emir Türbesi, Fraktın Kayası, Şimşek Kaya, Delikli Kaya, Merkez Camii Kebir, Merkez Fatih Camii, Sivasi Hatun Camii, Şeyh Ümmi Türbesi, Epçe Sultan Türbesi, Havadan Köyü Külliyesi, Hızır İlyas Türbesi, Ulu Camii, Dev Ali Türbesi, Seyid-i Şerif Türbesi, Şeyhli (Şıhlı) Medresesi, Öksüt Kalesi, Kale Köy Kalesi, Yeniköy Kalesi, Tombak Kalesi, Sarıkaya Kalesi, Saraycık Kalesi, Dereşimli ve Köseler Kaleleri, Şahmelik Kalesi, Develi Kalesi, Elbiz, Köşkpınar, Aksu, Gereme Harabeleri.
Develili Yazarlar ve Ozanlar:
SEYRANİ (1800-1866): Seyrani'nin şiirlerindeki ahenk, samimi lirizm bakımından halk şairleri arasında önemli yer tutar, çağdaşlarından Dertli, Nuri, Şemi gibi en ünlülerin başında gelir, çevresini incelemek ve eleştirmek bakımından da edebiyatımızda eşi bulunmaz bir hicivcidir. Seyrani Toplumun genel ahlak bozuklugunu hicvetmekle kalmaz, büyük devlet memurlarına kadar hepsini taşa tutar.
Şiirlerinde sade bir dil kullanmıştır, her konuda şiirler söylemiştir. Seyrani'nin derdi yalnız zalimler değildir, dertlerinden biri de aşktır. Ondaki aşk ilahi aşktır. Genel kültürü kuvvetli olan Seyrani peygamberler tarihi, bektaşilik, tasavvuf, halk hikayelerini incelikle kullanacak kadar iyi bilmektedir. Hece vezni ile yazdığı şiirlerin yanı sıra aruz vezni ile yazdığı şiirleri de vardır.
ALİ ÇATAK (1924-1997): Develimizin aşıklarından olan Aşık Ali Çatak Seyrani Delisi olarak tanınmıştır. İlk şiirleri güzellikleri, aşk, gurbet acısı, sıla özlemi konuları ağırlıklıdır. Hemşehri, Yeni Burdur, Erciyes, Başkent, İnanç gibi dergilerde şiirleri yayınlanmıştır. Şiirlerini "Erciyesten Anadoluma" adlı kitapta toplamıştır. Ayrıca "Bütün Yönleriyle Seyrani" adlı bir kitabı da vardır.

Develi Gazeteleri:
Demokratik Develi(1954-1955)
Develi Postası(1954-1954)
Develi'nin Sesi(1955-1955)
Yeni Develi(1955-1957)
Seyrani(1968)
Develi(1978)
Develi'de Radyo  Radyolar; Çağrı, Erciyes,  Develi,  isimli radyolar yayınlarına devam etmektedir.

              Kaynak :   Develi Seyrani Gazetesi İnternet Sitesi